باروری ابرها ابزاری در جعبه ابزار مدیریت منابع آب
گل بخر: مركز ملی بارورسازی ابرها در نامه ای به نظرات رییس سازمان هواشناسی درباره ˮ بارورسازی ابرهاˮ واكنش نشان داد و اظهار داشت: بارورسازی ابرها را می توان بعنوان ابزاری در جعبه ابزار مدیریت منابع آب در نظر گرفت.
به گزارش گل بخر به نقل از ایسنا، در این نامه بااشاره به نظرات رییس سازمان هواشناسی در مصاحبه با ایسنا در مورد باروری ابرها مورخ ۱۸ بهمن ۹۶ آمده است: "بر اساس سومین ویرایش كتاب «راهنمای اجرای پروژه های باروری ابرها با هدف افزایش بارش» انتشار یافته توسط انجمن مهندسین عمران آمریكا در سال ۲۰۱۶ كه مستند بر مقالات علمی معتبر جهانی است و كتاب مرجع پروژه های باروری ابرها در سراسر دنیا به حساب می آید (كتاب ASCE(۲۰۱۶)) و آخرین بیانیه رسمی انجمن تعدیل وضع هوا در سال ۲۰۱۱ (صفحات ۱۴۵ تا ۱۵۰ كتاب ASCE(۲۰۱۶))، باروری ابرهای سرد می تواند بارش را در مناطق مستعد و شرایط مناسب به میزان ۵ تا ۱۵ درصد افزایش دهد.
بدیهی است و البته كارشناسان امور آب و تصمیم سازان آگاه خود می دانند در كشورهایی مانند ایران كه با خشكسالی دست و پنجه نرم می كنند و در دهه های اخیر با افزایش تدریجی شدت خشكسالی مواجه بوده اند یك قطره آب چه ارزشی دارد و استحصال حتی ۱۰ درصد بارش بیشتر تا چه میزان می تواند در كاهش خسارات ناشی از خشكسالی موثر و چشمگیر باشد. بنابراین و با استناد به آخرین گزارش تیم تخصصی سازمان جهانی هواشناسی در مورد تعدیل وضع هوا در سال ۲۰۱۶ علاوه بر كشور آمریكا، استرالیا، فلسطین اشغالی، چین، تایلند و هند كه از بدو ابداع این فناوری تا كنون به صورت پیوسته و در بعضی موارد ناپیوسته به طور جدی به اجرای این برنامه ها اقدام می كنند به علت كمبود روز افزون منابع آب، تعداد كشورهای فعال در زمینه اجرای عملیات باروری ابرها در سال ۲۰۱۶ به ۵۶ كشور افزایش یافته است و كشورهایی همچون امارات متحده عربی با داشتن تنها به طور متوسط ۱۵ روز بارشی با تجهیز خود به امكانات بارورسازی ابرها همچون شش هواپیمای بارورسازی و پنج رادار هواشناسی با كمك شركت های آمریكایی سالانه اقدام به اجرای به طور متوسط ۲۰۰ عملیات بارورسازی ابرها كرده و یا كشور خشكی همچون عمان با كمك كارشناسان استرالیایی چند سالی است برنامه های افزایش بارش را در كشورش شروع كرده است. فلسطین اشغالی هم كه خود پیشگام در امر بارورسازی ابرها است همزمان با اجرای پیوسته باروری ابرها طی ۵۰ سال قبل در قسمت های شمالی كشور خود، برنامه های تحقیقاتی خود در بخش های جنوبی كشورش را در دستور كار قرار داده است.
بر اساس گزارش تیم تخصصی سازمان جهانی هواشناسی در مورد تعدیل وضع هوا در سال ۲۰۱۶، آمریكا یكی از كشورهایی است كه بیشترین سرمایه گذاری را همراه با كشورهای چین، تایلند و هند جهت فعالیت های بارورسازی ابرها در كشورش انجام می دهد. بر مبنای این سند بیشتر برنامه های جدید عملیاتی حتی در آمریكا بدون هیچگونه ارزیابی و یا با ارزیابی های محدود شروع شده و برخی پروژه ها از قبیل پروژه باروری ابرها در یوتا یا استرالیا، زیر نظر شركت های تامین نیروی برق آبی در طول ۵۰ سال به طور مستمر و بدون وقفه انجام می شوند. بنابراین بر خلاف ادعای مطرح شده در مورد اینكه آمریكا برنامه های بارورسازی ابرها را رها كرده است، پروژه های باروری ابرها در این كشور هم از نظر اجرایی و هم از نظر تحقیقات كاربردی هر ساله رشد چشمگیری داشته است. گواه این ادعا اینكه بر مبنای گزارش تیم تخصصی سازمان هواشناسی در سال ۲۰۱۳ بودجه اختصاص یافته در این زمینه در این سال نسبت به پنج سال پیش از آن افزایش داشته است. شكل زیر نقشه پهنه بندی ارتفاعات آمریكا را نشان داده است.
بر اساس گزارشات انتشار یافته از این كشور كلیه ایالات نیمه غربی آمریكا شامل ۹ ایالت كه روی نقشه مشخص شده است حتی در مناطق خشكی از قبیل ایالات نوادا و یوتا (بر خلاف ادعای مطرح شده در مورد عدم قابلیت اجرای این برنامه در مناطق خشك) عموما در مناطق كوهستانی با تعریف پروژه های جداگانه بر مبنای حوزه آبریز، دارای یك شبكه منسجم ژنراتورهای زمینی است و همزمان هم با استفاده از هواپیما پروژه های باروری ابرها را انجام می دهند. این پروژه ها در تمام این ایالت ها با مدیریت «شركت های مدیریت منابع آب»، «احیا اراضی و منابع طبیعی» و شركت های «تولید نیروی برق آبی» و با كمك شش نهاد و شركت علمی و اجرایی انجام می گردد كه عبارتند از:
۱- Weather Modification Incorporated (WMI)
۲- North American Weather Consultants، Inc (NAWC)
۳- Cloud Seeding Operations and Atmospheric Research (SOAR)
۴- Notional Center for Atmospheric Research (NCAR)
۵- Desert Research Center (DRI)
۶- The North American Weather Modification Council (NAWMC)
جالب توجه اینكه شركت مهندسین مشاور تعدیل وضع هوای آمریكای شمالی (The North American Weather Modification Council (NAWMC)) در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ در ایالت تگزاس كار خویش را در زمینه بارورسازی ابرها شروع كرده كه گواهی دیگری بر توسعه فعالیت های بارورسازی ابرها در آمریكا است.
باروری ابرها در ایران كه از ۲۰ سال قبل توسط مركز ملی باروری ابرها وابسته به وزارت نیرو با مركزیت یزد اما با رسالت فعالیت ملی در سطح كشور اجرا شده است بر خلاف ادعای مطرح شده، مختص استان یزد نبوده و در استان های شمالی، شمال غربی و غربی كشور همچون استان های گیلان، زنجان، آذربایجان غربی و شرقی، كرمانشاه، چهار محال و بختیاری و كهگیلویه و بویراحمد هم به اجرا درآمده است (۱۶ استان كشور تحت پوشش عملیات بارورسازی ابرها قرار گرفته اند). پروژه های افزایش بارش در استان یزد هم نه تنها بر روی ارتفاعات این استان كه پتانسیل مناسبی برای اجرای بارورسازی دارند انجام شده است بلكه به علت پتانسیل بالای رشته كوه های زاگرس بویژه ارتفاعات كوهرنگ و نقش حیاتی آن در تامین آب استان یزد، با اولویت بیشتری در این مناطق اجرا شده و نتایج قابل توجهی هم بدست آمده است بطوریكه به جرأت می توان ادعا كرد بخش قابل توجهی از آب انتقالی ارتفاعات كوهرنگ به استان یزد توسط منابع آب جوی با استفاده از بارورسازی ابرها تولید می گردد.
در نقاط مختلف كشور اعم از شرق، غرب، شمال و جنوب كشور پتانسیل بسیار خوبی جهت اجرای این برنامه ها وجود دارد كه با برنامه ریزی جامع مدیریت منابع آب جوی می توان با توسعه فعالیت های اجرایی هم به روش زمینی و هم با استفاده از هواپیما زمینه را جهت استحصال بیشتر این منابع عظیم آب فراهم نمود. قابل توجه اینكه ارزیابی انجام شده توسط تیم تخصصی و علمی موسسه آب دانشگاه تهران از پروژه باروری ابرها در سال آبی ۹۴ – ۹۳ حاكی از استحصال ۲ و ۰.۱۰۵ میلیارد متر مكعب آب استحصالی اعم از آبهای زیرزمینی و رواناب به ترتیب در مناطق مركزی ایران و استان تهران و مناطق مجاور بوده است.
همچنین بر مبنای مقالات علمی معتبر كه نتایج آنها همگی در كتاب ASCE(۲۰۱۶) گردآوری شده است نسبت سود به هزینه در بیشتر پروژه های باروری ابرها نسبت به روش های دیگر، مطلوب و قابل توجه ذكر شده است. بر مبنای این كتاب مرجع، نسبت سود به هزینه در ایالت یوتا ۳ به ۱ تا ۱۰ به ۱ و در ایالت كالیفرنیا ۱۳ به یك تا ۶۱ به ۱ و هزینه تولید یك متر مكعب آب حاصل از اجرای برنامه باروری ابرها یك دلار بر ایكر فوت و یا به عبارتی ۱ دلار بر ۱۲۳۴ متر مكعب (۰.۰۰۰۸ دلار بر متر مكعب) گزارش شده است. برای نمونه در ایالت یوتا ۱۸ استان با مشاركت ۰.۵ میلیون دلار باروری ابرها را در حوزه های آبریز آن به اجرا گذاشته اند.
در ایران هم نتایج سه دوره ارزیابی اقتصادی از پروژه های باروری ابرها كه هم توسط مهندسین مشاور مهاب قدس و هم توسط گروه اقتصاد دانشگاه تهران انجام شده هزینه هر متر مكعب آب استحصالی حاصل از اجرای باروری ابرها در ایران را بین ۸۰ تا ۴۴۰ ریال برآورد كرده است كه در مقایسه با روش های دیگر تامین آب بسیار مقرون به صرفه است (گزارشات مربوطه در مركز اسناد مركز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها وجود دارد). شایان ذكر است اعتبارات مركز ملی باروری ابرها كه صرف اجرای پروژه های افزایش بارش در نقاط مختلف كشور با دو فروند هواپیمای بارورسازی ابرها، بهره برداری از سه دستگاه رادار هواشناسی روسی در مناطق مركزی ایران، تامین مواد باروری و دیگر هزینه های جاری و قراردادهای منعقده جهت انجام مطالعات و تحقیقات باروری ابرها بوده است از ابتدای تاسیس تا كنون به طور متوسط ۴ میلیارد تومان بوده است. برای مثال اعتبارات سال قبل مركز تنها ۹ میلیارد تومان بوده است كه در مقایسه با هزینه های سایر روش های تامین آب جزئی است. نظر به اینكه با استفاده از فناوری بارورسازی ابرها آب تولید می گردد ازاین رو امتیاز بالایی در مقایسه با روش های انتقال آب از منابع آبی دارد.
در این نامه بااشاره به صورتجلسه فیمابین وزارت نیرو و سازمان هواشناسی در سال ۷۵ - كه امر تحقیقات بر عهده سازمان هواشناسی و امر اجرا بر عهده وزارت نیرو گذاشته شده است-، عنوان شده است: سازمان هواشناسی نتوانسته است همگام با وزارت نیرو وظیفه خویش را حداقل در شناخت صحیح اصول علمی پروژه های باروری ابرها به نحو مطلوبی انجام دهد. در ابتدا اینكه نظریه آقای دكتر پرهیزگار در خصوص وجود جریانات صعودی و رطوبت كافی در ابرهای جبهه ای ایران و عدم نیاز آنان به بارورسازی و یا ادعای اطمینان از وجود مولفه های بارش در این ابرها مستلزم این است كه سازمان هواشناسی تحقیقات میدانی درون ابر را انجام داده باشد كه این سازمان به علت نداشتن تجهیزات كافی تا كنون در این خصوص هیچ تحقیقاتی انجام نداده و از آن مهمتر اینكه باروری ابرها در كشور روی ابرهای سرد صورت می گیرد و بنابراین بر مبنای اصول علمی تایید شده دنیا (صفحات ۸۲ و ۸۳ ASCE(۲۰۱۶)) در مورد این نوع از باروری، یدید نقره نقش هسته های یخ ساز را در ابر ایفا می كند و نه هسته تراكم و هسته های میعان در این زمینه نقشی ندارد و مربوط به ابرهای گرم است كه عموما در ایالت های تگزاس، داكوتای شمالی و كانزاس آمریكا و كشورهایی مانند هند، تایلند و امارات متحده عربی صورت می گیرد.
علاوه بر آن رادارهای هواشناسی در سطح دنیا قادر به شناخت برخی پارامترهای مهم فیزیكی ابر است و اطلاعات تكمیلی در مورد میكروفیزیك ابر با نمونه گیری جوی با استفاده از هواپیماهای تحقیقاتی میسر است. رادارهای هواشناسی اطلاعات لازم در مورد یافتن فرصت های باروری شامل پارامترهای موثر در كارآیی یدید نقره را به طور مناسبی در اختیار كارشناسان هدایت پرواز عملیات باروری قرار می دهند و خوشبختانه سازمان هواشناسی خود مجهز به ۹ دستگاه رادار هواشناسی با قابلیت های بالایی است كه در صورت تمدید مجوز دسترسی به آن از سوی این سازمان نیاز این مركز را جهت باروری ابرها در نیمه غربی ایران برآورده می كند و امید است مدیریت این سازمان با گسترش فعالیت های خود و تجهیز نیمه شرقی كشور به رادارهای هواشناسی زمینه اجرای مناسب باروری ابرها را در این مناطق هم فراهم آورد. ضمن آنكه «مطالعات امكان سنجی باروری ابرها در حوزه های آبریز ایران» طی انعقاد قراردادی بین وزارت نیرو و سازمان هواشناسی توسط آن سازمان - پژوهشكده هواشناسی انجام شده كه در سال ۹۵ به آخر رسید. بر مبنای نتایج این مطالعه، زمان ها و مكان های مناسب برای بارورسازی ابرها و بسیار جزئیات دیگر در مورد فناوری بارورسازی ابرها در مناطق مختلف كشور به تفكیك به وزارت نیرو اعلام شده است.
در این نامه درباره اثرات مخرب زیست محیطی و خطرناك بودن پروژه باروری ابرها، آمده است: مطالعات وسیع میدانی و آزمایشگاهی نشان داده اند استحصال آب با استفاده از باروری ابرها هیچ تاثیر مفهوم داری بر محیط زیست ندارد، اثرات محیط زیستی این برنامه ها را از همان نوع و مقداری می داند كه بر اثر افزایش بارش طبیعی رخ می دهد همانند تغییر تدریجی تركیب بوته گیاه وقتی در اقلیم مرطوب تر قرار می گیرد. مطابق با این سند، خطر زیست محیطی استفاده از مواد هسته ساز یخی بویژه یدید نقره ناچیز است و تاثیر مفهوم داری بر گیاهان و حیوانات ندارد.
علاوه بر آن بر مبنای بیانیه انجمن تعدیل وضع هوا در سال ۲۰۰۹ مطالعات نشان می دهند بر اثر كلیه فعالیت های صنعتی همچون روكش های الكتروشیمیایی، تولیدات آلیاژ فلزات خاص و اجزاء الكتریكی، صنایع عكاسی، فضولات شهری و كارخانجات تصفیه فاضلاب و غیره مقدار ۲.۷۴۰.۰۰۰ كیلوگرم نقره در سال ۱۹۷۸ به محیط زیست ایالات متحده آمریكا وارد شده است. در حالیكه در همان سال بر اثر فعالیت های باروری ابرها در ایالت های غربی آمریكا تنها ۳۰۰۰ كیلوگرم نقره (به صورت یدید نقره) به محیط اضافه شده كه در حدود ۰.۱ درصد از آن به حساب می آید. به عبارت دیگر غلظت نقره وارد شده به محیط زیست بسیار كمتر از سطوح سمی آن است(صفحه ۳ كتاب ASCE(۲۰۱۶)).
در این نامه با تاكید بر اینكه مركز ملی باروری ابرها در هیچ سند مكتوب و یا مصاحبه خبری ادعا نكرده كه می تواند مشكل كم آبی كشور را حل كند تاكید شده است: كارشناسان مركز ملی باروری ابرها در تمام جلسات مدیریتی و كارشناسی اعلام نموده اند باروری ابرها را باید بعنوان ابزاری در جعبه ابزار مدیریت منابع آب در نظر گرفت و آن را به طور پیوسته و ممتد حتی در دوره های ترسالی به اجرا درآورد. لازم به توضیح است منابع و اسناد علمی معتبر هم گویای این مورد است. برای مثال بر مبنای بیانیه رسمی سازمان جهانی هواشناسی در سال ۲۰۱۰ (صفحات ۱۵۱ تا ۱۵۴ كتاب ASCE(۲۰۱۶))، «بایستی به تعدیل آب و هوا بعنوان بخشی از استراتژی مدیریت یكپارچه منابع آب نگاه شود» و بر مبنای بیانیه رسمی انجمن مهندسین آمریكا در سال ۲۰۱۲ (صفحات ۱۴۴ و ۱۴۵ كتاب ASCE(۲۰۱۶))، «افزایش تقاضای آب بر اثر افزایش جمعیت و موضوعات محیط زیستی، منابع جهانی آب را تحت فشار قرار داده و بنابراین مدیریت و طراحی مناسب آب جوی می تواند پتانسیلی برای افزایش قابل ملاحظه منابع آب طبیعی توأم با كاهش هزینه های زیاد در تولید امكانات جدید باشد.» همینطور بر مبنای بیانیه انجمن هواشناسی آمریكا در سال ۲۰۱۰ (صفحه ۱۴۹ ASCE(۲۰۱۶))، «افزایش بارش با استفاده از باروری ابرها بایستی به صورت مداوم و پیوسته بعنوان یك اقدام برای تسكین و تخفیف خشكسالی در نظر گرفته شود. فرصت های افزایش بارش در طول دوره خشكسالی كاسته می شود و اگر بعنوان بخشی از استراتژی مدیریت آب در طولانی مدت و به صورت پیوسته و مداوم در سال های متمادی در نظر گرفته شود برنامه های افزایش بارش در تخفیف اثرات خشكسالی موثرتر خواهد بود چون كه باعث تولید فرصت هایی برای تولید رطوبت خاك، بهبود زمین های كشاورزی و افزای مخازن آبی خواهد شد».
باروری ابرها هم اكنون و بر مبنای نظرات صاحبنظران این فناوری در دنیا منعطف ترین نوع مدیریت آب را به خود اختصاص می دهد چون كه یك فناوری قابل اجرا از یك منطقه به منطقه دیگر است و نیازی به ساختن سازه های بزرگ، پایدار و گران از قبیل سامانه های انتقال آب را ندارد. از طرفی پروژه ها می توانند به سرعت جابه جا و عملیات باروری بر مبنای نیازهای آبی تنظیم شوند و در صورت تولید شرایط خطرناك آب و هوایی به سرعت به حال تعلیق درآیند.
لذا با عنایت به اینكه كشور ایران در یك منطقه خشك و نیمه خشك دنیا قرار گرفته است پدیده تغییر اقلیم بصورت روزافزون گریبانگیر كشورهایی همچون ایران خواهد شد كه با چالش تامین آب كافی مواجهند ازاین رو انتظار می رود مسئولان، تصمیم سازان و برنامه ریزان كشور با همدلی و همكاری بیشتر و به دور از فرافكنی ها و ملاحظات كوتاه مدت و سودآور سازمانی، با كلان نگری و در نظر گرفتن منافع ملی، تلاش كنند تا نه تنها از تمام راهكارهای ممكن جهت رفع مشكلات و كمبودهای كشور استفاده كنند بلكه با به اشتراك گذاشتن امكانات، تجهیزات، دانش و قابلیت های خود جایگاه خویش را بویژه در فناوری های جدید در دنیا و بویژه در منطقه خاورمیانه حفظ كنند.
در آخر آمده است: باروری ابرها بعنوان شاخه ای از علم تعدیل وضع هوا، مجموعه ای از فناوری های ایمن، علمی و ثابت شده جهت افزایش بارش یا برف، كاهش خسارات تگرگ و مه زدایی است. علوم مربوط به بارورسازی ابرها بعنوان زیر مجموعه تعدیل وضع هوا موضوعی بسیار تخصصی است كه علاوه بر جنبه دانش و فناوری نهفته در آن نیازمند كسب و تجربه و تبحر در حین اجرا است و صرف تحصیل یا داشتن تجربه در رشته هواشناسی، باعث تخصص و كسب علم در حوزه میان رشته ای تعدیل وضع هوا، علی رغم ارتباط بین آنها نمی گردد. طرح سوال «آیا باروری ابرها بحران آب را رفع می كند؟» اساسا اشتباه است چون كه هیچ فناوری به تنهایی نمی تواند بحران آب را حل كند بلكه با مجموعه ابزارهای مدیریت منابع آب كه یكی از آنها باروری ابرها با هدف مدیریت عرضه آب است می توان با تغییرات آب و هوا سازگار شد و با مدیریت همزمان مصرف و عرضه آب می توان به موفقیت رسید. بنابراین انتظار بیهوده از یك فناوری و یك راهكار چیزی جز ضربه زدن به كل برنامه های مدیریت آب نتیجه ای در بر خواهد داشت.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب