دكتر حسن لشگری در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینكه افزایش دما و كاهش بارش را باید از هم جدا كرد، اظهار نمود: گرمایش جهانی یك واقعیت عینی است كه اتفاق افتاده است. به این معنا كه هم اكنون در یك دوره گرم قرار داریم و باید واقعیت گرمایش جهانی را بپذیرم حتی اگر فرض نماییم كه روند افزایشی دما در آینده قطع می گردد و در یك روند كاهشی یا دوره سرد قرار می گیریم. دماهای ایستگاهی، تغییر نوع بارش ها، كاهش بارش های جامد، ذوب شدن یخ ها روی كوه های یخچالی، بارش های سیل آسا و خارج از موعد و امواج گرم و سرد ناگهانی و شدید همه شواهدی از تغییر اقلیم و افزایش خزنده دما در سیاره زمین است.
تغییر اقلیم لزوما با كاهش بارش همراه نیست
وی با اشاره به اینكه تغییر اقلیم لزوما با كاهش بارش در همه نقاط سیاره زمین همراه نیست، خاطرنشان كرد: افزایش دما سبب افزایش تبخیر و فرا رفت رطوبت به درون جو خواهد شد ازاین رو نخستین تاثیر آن تغییر در ساختار و رفتار سامانه های سازنده گردش عمومی جو خواهد بود. به این صورت كه در بعضی نقاط ممكن است بارش ها كاهش پیدا كند ولی در نقاط دیگری با افزایش بارش ها مواجه شویم. از این رو پدیده خشكسالی و ترسالی با پدیده تغییر اقلیم كاملا مجزا هستند. تغییر اقلیم می تواند هر كدام از دو پدیده خشكسالی و ترسالی را تشدید یا تضعیف كند ولی باید توجه داشت كه افزایش دما اثر بخشی بارش ها را كمتر می كند و هم اكنون گرمایش جهانی می تواند این اثر را تشدید كند.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با اشاره به اینكه امكان تكرار شرایط جوی حال حاضر كره زمین در آینده حدودا وجود ندارد، اظهار داشت: شرایط جوی همواره تغییر پیدا می كند ولی چون منبع انرژی تمام فعالیت های جوی خورشید است و انرژی خروجی از آن سیكل های معینی دارد، پدیده های نزدیك به هم قابل تكرار هستند. برای مثال تكرار خشكسالی ها و ترسالی ها تابع سیكل معینی است كه با عنایت به شدت و مدت، دارای دوره های بازگشت هستند ولی این مسئله به معنای تغییر اقلیم نیست. زمانی كه رفتار یك یا چند عنصر اقلیمی دارای روند كاهشی یا افزایشی شد و تداوم پیدا كرد، تغییر اقلیم اتفاق افتاده است. گرم شدن جو با یك روند معین یا حدودا ثابت نمونه خوبی برای تغییر اقلیم است.
نقش بشر در تغییر اقلیم بیش از عوامل طبیعی است
لشگری اضافه كرد: اقلیم سامانه پیچیده ای است كه تغییر در هر بخش از آن كل سامانه متاثر می كند. دخالت بشر سبب تغییر در عناصر سازنده جو می گردد و تغییر دراین عناصر محیط طبیعی را تحت تاثیر قرار می دهد و متقابلا تغییر درمحیط طبیعی در بیلان انرژی و گردش عمومی جو موثر واقع می گردد. برای مثال گرمایش جهانی سبب افزایش تبخیر، كاهش اثربخشی بارش ها و درنتیجه از بین رفتن زیستگاه های گیاهی وخشكی زمین می گردد.
این استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی با تاكید بر اینكه انسان وطبیعت اثر متقابلی روی هم دارند و گاهی اثرات همدیگر را تشدید می كنند، اظهار نمود: با در نظر گرفتن همه این شرایط هم اكنون نقش بشر در تغییر اقلیم بیش از عوامل طبیعی است.
سامانه اقلیمی پرفشار عربستان در خشكسالی و ترسالی ایران تاثیر دارد
وی در ادامه ترسالی و خشكسالی را ناشی از تغییراتی دانست كه به صورت دوره ای یا سیكلی در رفتار و ساختار سامانه های سازنده گردش عمومی جو رخ می دهد و اظهار داشت: هرمنطقه با عنایت به موقعیت جغرافیایی خود نسبت به گردش عمومی جو از تعدادی سامانه های اقلیمی متاثر می گردد كه این سامانه ها رفتارهای اقلیمی آن كشور یا منطقه را می سازند. یكی از سامانه های مهم و كنترل كننده اقلیم كشور ایران سامانه پر فشار عربستان است كه جابجایی مكانی آن نقش بسزایی بر خصوصیت های اقلیمی و بارشی كشور ایران دارد. آخرین تحقیقی كه توسط یكی از فارغ التحصیلان دانشگاه شهید بهشتی روی این سامانه انجام شد، نشان داد كه جابجایی غرب و شرق سوی این سامانه نقش بسیار مهمی در خشكسالی ها و ترسالی های كشور ایران دارد. شكل زیر موقعیت هسته مركزی این سامانه پرفشار را در خشكسالی شدید سال آبی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ نشان داده است. همانطور كه در شكل آمده هسته های پرفشار كاملا روی مركز و جنوب عربستان قرار دارند و به سمت غرب جابجا می شوند.
شكل۱: موقعیت هسته این پرفشار در ایام مختلف خشكسالی فراگیر و شدید سال آبی ۲۰۰۸-۲۰۰۷