تغییرات اقلیمی آیا برای بحران های ناشی از بارندگی ها آماده ایم؟
گل بخر: بارندگی های فروردین 98بعد از خشكیدگی شدید در پانزده سال قبل و عملا بعد ازحدود ده ماه بی باران در سال نود و هفت رخ داد و سبب سیل های ویرانگری در شمال و جنوب كشور شد.
كره زمین خصوصاً در عرض های متوسط جغرافیایی به سبب تغییرات اقلیمی گرفتار بارش های شدید تر و مكرر شده است. بارش های سنگین تر در ایران در سال های اخیر به نسبت سه تا 5 دهه اخیر شدیدتر شده است. گرم شدن هوا در ایران در ضمن شصت و هفت سال اخیر بین حدود 3 تا 3.2 درجه ثبت شده است. تغییرات اقلیمی اثرهایی همچون بارش های حدی و رخداد خشكسالی شدید و سیل های ناگهانی و ناحیه ای بسیار شدید داشته است.
بررسی داده های اقلیمی ایران با استفاده از مدل اقلیمی ناحیه ای و مقایسه نتایج حاصله با داده های ثبت شده ایستگاه های زمینی هواشناسی نشان میدهد كه ممكنست شرایط خاص اتمسفری (رطوبت زیاد، پایداری اتمسفری و جریان بادهای بزرگ مقیاس به سمت بالا) با رخداد های بارندگی شدیدتر همزمان شود. رطوبت بیشتر در حین افزایش پایداری اتمسفری ترجیحا با شدیدترین بارندگی ها همخوان است. این شرایط می تواند به رخداد آب گرفتگی و سیلاب و طغیان رودخانه ها منجر شود. رسوبات سطحی در نواحی خشك و نیمه خشك یكی از مهم ترین عوامل موثر در كاهش نفوذپذیری خاك، ایجاد روان آب و فرسایش هستند.
بیشترین دامنه نفوذ و نفوذپذیری متعلق به خاك كاربری جنگل متراكم كه بخش دست نخورده خاك عهد حاضر است و كمترین آن متعلق به كاربری كشاورزی است كه انسان معمولا برای كشاورزی این خاك سطحی را دستكاری كرده است. حدود 20 درصد مساحت ایران بیابان مطلق است. متوسط بارش آن ۲۵۰ میلیمتر است بطوریكه ۲۵ درصد خاك ایران در مناطق فراخشك، ۴۰ درصد در مناطق خشك و ۲۵ درصد در مناطق نیمه خشك قرار دارد. منابع آبی در حدود یك سوم از مساحت كشور، قرار گرفته است. در حدود 50 سال اخیر با توسعه شهرها، هم ساخت و توسعه شهرها در دشت سیلابی رودخانه ها افزایش یافته و هم بهره برداری بی رویه از جنگل ها با قطع درختان بیشتر شده است. پوشش جنگل های ایران تا حدود اوایل دهه ۴۰ شمسی حدود ۱۸میلیون هكتار بود. در ابتدای سال ۹۸ طبق گزارش سازمان جنگل ها و مراتع كشور اگر پوشش تاج درختان را 5% سطح محدوده جنگلی در نظر بگیریم (به نواحی با كمتر از 10% پوشش تاج درختان، «بیشه» می گویند)...
حدود 3.1 میلیون هكتار جنگل داریم: حدود1.8میلیون هكتار در شمال و 1.3 میلیون هكتار در سایر نواحی كشور. اگر سطحی كه تاج درختان 10% یا بیشتر ناحیه جنگلی را پوشانده باشد در نظر بگیریم حدود 1.1 میلیون هكتار جنگل در كل كشور داریم. در سال ۱۳۴۱ جنگل های ایران ملی شد. فقط طی سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰، بیش از1.5 میلیون متر مكعب چوب از جنگل های شمال ایران برداشت شد. برآورد شده كه سالی ۶۳ هزار هكتار از جنگل ها در ایران نابود می شود. كشور استرالیا در سال 2019 برای مقابله با عوارض گرم شدن زمین و كند كردن روند تغییرات اقلیمی یك میلیارد درخت می كارد. این فرآیندی است كه در كشور ما هم می توان با احیای جنگل ها آنرا دنبال كرد. طبق گزارش سازمان هواشناسی كشور میزان بارندگی در سال آبی جدید (98-97)، كه چهار برابر سال ماقبل (97-96) و دو برابر متوسط سالانه بوده است. در سال آبی 98-97 در خوزستان 555 میلیمتر (از اول مهر 97 تا 19 فروردین 98) بارش داشتیم (5 برابر سال آبی گذشته). این مقدار در خوزستان 1071 میلیمتر (3.6 برابر سال آبی گذشته)، و در گلستان 588 میلیمتر (حدود 3 برابر سال آبی قبل) بوده است.
40 روستای سوسنگرد و حمیدیه خصوصاً در شرق و شمال سوسنگرد در محاصره سیل قرار گرفتند. با وجود آبگرفتگی در این مناطق و تخلیه شدن بیشتر روستاهای سوسنگر به سبب سیل، در كمتر از یك ماه و نیم بعد از آن خیلی از مناطق استان خوزستان با كمبود آب مواجهند. تبخیر شدید آب و از دست رفتن آب همچون چالش های كشور در زمینه آب است. در سیلاب های فروردین 98 مسیل های خشك شده پر آب شد و در اثر نفوذناپذیر شدن كف این رودهای خشك، كه بخش های مهمی از آن با بتن ریزی نفوذپذیری در آن به صفر رسیده، سیلابی شد و بدین جهت در زمان وقوع سیل، در این مسیل های قدیمی طغیان مشاهده شد. نمونه ای از این واقعه در میكی از مسیل های جنوبی رود كارون در جنوب شهر اهواز – كوت عبدالله – طغیان سبب آبگرفتگی بخش هایی از شهرستان كارون شد. سابقه مسدودسازی مسیل های شهر تهران به زمان رضاشاه كه مبادرت به توسعه شهرسازی در شمال خیابان انقلاب كنونی كرد به سال های 1312 به بعد می رسد، مسیل ها منحرف شدند، و عملا زهكشی كل دشت تهران به محدوده كانال های جوادیه در شرق و كانال شهرآرا در غرب تهران منتقل شدند.
معدود رودخانه هایی كه در پیرامون شهر تهران وجود داشت تا حدود 50 سال قبل حدودا از نظر رعایت محدوده ساخت وساز در پیرامون مسیل حالت نسبتا طبیعی داشتند ولی از دهه 40 كه مهاجرت به شهر تهران افزایش یافت شاهد انواع مداخلات و شهرسازی در محدوده این مسیل ها هستیم. واریز های سیل 4 مرداد 1366 گلابدره از تجریش تا سیدخندان گسترده شد. برمبنای یك اصل علمی زمین شناسی، هر اتفاقی كه در گذشته زمین رخ داده احتمال بالای بازگشت آن وجود دارد و بر این اساس سیل تهران قابل تكرار است و باید توجه گردد كه باریك شدن روددره ها و راه اندازی بناها و زیرساخت های شهری و جاده و خیابان و پارك در رود دره ها باعنوان ساماندهی و زیباسازی، و ایجاد بوستان هایی مانند جوانمردان، نهج البلاغه، ولنجك و... اقدامی به غایت خطرناكست. بارندگی های پاییز و زمستان 98 فرا می رسد. با درس های سیلاب های اخیر باید برای طغیان های محتمل بعدی و ایجاد شرایط احتمالی بحرانی آماده باشیم.
* استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم
* انتشار یافته در روزنامه شرق، 8 آبان 1398
منبع: گل بخر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب