در گفت وگو با گل بخر عنوان شد
جزئیات ۶ اطلس مخاطره ایران
به گزارش گل بخر رئیس سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی تهیه نقشه های پایه در حوزه های معدن و اكتشاف را از اقدامات این سازمان دانست و اظهار داشت: هم اكنون ۸۳ میلیون نفر از جمعیت كشور در معرض مخاطرات قرار دارند و به منظور ایجاد جامعه امن و كم خطر نسب به تهیه اطلس ۶ مخاطره در كشور اقدام شده است.
دكتر علیرضا شهیدی در گفتگو با ایسنا، تولید اطلاعات پایه علوم زمین را یكی از وظایف سازمان زمین شناسی عنوان نمود و اضافه كرد: بر این اساس همواره در سیاست های جدید خود توان سرزمینی و اصول منطبق بر آمایش سرزمین را مدنظر قرار دادیم و در حوزه اكتشاف مواد معدنی با نگاه حاكمیتی تلاش بر آن داشته در یك برنامه سیستماتیك منظم، اطلاعات مورد نیاز اكتشاف را در مرحله شناسایی و پی جویی ضمن تولید، مورد تحلیل های مختلف و مطالعات تكمیلی قرار دهد.
وی افزود: علاوه بر آن این سازمان وظیفه دارد امكان دسترسی بخش خصوصی به لایه های اطلاعاتی جدید همچون مطالعات ژئوفیزیك هوایی، فناوری های روز دنیا در زمینه اكتشاف و سایر حوزه ها را كه طی سال های اخیر در چرخه اكتشافات كشور تولید شده است را فراهم كند؛ چونكه علاوه بر لزوم شناسایی و پی جویی مواد معدنی و حركت به سمت اكتشافات تفصیلی و عمیق، باید به مرحله بهره برداری از معادن در كوتاه ترین زمان دست یابیم و در اصل باید كاهش زمان تبدیل كانسار به معدن مورد بازبینی جامعی قرار گیرد.
رئیس سازمان زمین شناسی تصریح كرد: بر مبنای استانداردهای موجود بین المللی زمان تبدیل كانسار به معدن حداكثر تا ۱۰ سال بعد از انجام فاز شناسایی است؛ اما در ایران این زمان بین ۲۵ تا ۱۲۰ سال زمان می برد كه این امر باید مورد بررسی دوباره قرار گیرد. ضمن آنكه باید به موضوعاتی چون افزایش بازدهی در بهره برداری از معادن، روزآمدكردن روش ها و تجهیزات استخراج و فرآوری توجه كرد؛ چون كه این امر علاوه بر رفع دغدغه های تصمیم سازان كشور در خصوص پیشگیری از خام فروشی مواد معدنی بر مبنای رهنمودهای مقام معظم رهبری، باعث پررنگ شدن نقش معدن در تولید ناخالص ملی خواهد شد.
رئیس سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور با تاكید بر اینكه تمام اطلاعات مربوط به مطالعات پایه علوم زمین در پایگاه ملی داده های علوم زمین كشور موجود است، اظهار نمود: مستنداتی كه بعنوان نقشه راه علوم زمین و معدن تهیه شده، با تحلیل های سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور و با اصول حاكم بر آمایش سرزمین كاملا منطبق است. بخش خصوصی علاقمند به فعالیت در عرصه معادن كشور و همینطور تصمیم سازان بخش های زیربنایی و عمرانی كشور از این اطلاعات بهره برده و تمركز خویش را بر اكتشافات عمقی، تفصیلی و بهره برداری مناسب و ایجاد روش های به روز و فناور در فرآوری مواد معدنی معطوف داشته كه البته تحقق این امر مستلزم ایجاد یكپارچگی در مدیریت بخش های مختلف كشور در بخش معدن است.
شهیدی، تهیه نقشه مخاطرات زمین را از دیگر فعالیت های این سازمان نام برد و خاطرنشان كرد: طبق گزارش های سال ۲۰۱۸ جهانی، در ۱۰ سال قبل ۳۵۰ بلای طبیعی در دنیا رخ داده و طی آن ۶۷ هزار نفر كشته شده اند، ضمن آنكه ایران در كمربند مخاطرات دنیا قرار دارد، بگونه ای كه از ۴۳ مخاطره، ۳۴ مورد آن در ایران رخ می دهد.
معاون وزیر صنعت با تاكید بر اینكه در حال حاضر ۸۳ میلیون نفر از جمعیت كشور در معرض مخاطرات قرار دارند، تصریح كرد: ما در تلاش هستیم تا در مطالعات خود خطر را كم و جامعه را ایمن نماییم.
وی ۶ نقشه مخاطره تهیه شده در سازمان زمین شناسی را شامل "نقشه فرونشست"، "نقشه كارست: نقشه های مربوط به آبهای غیر متعارف"، "نقشه گرد و غبار"، "نقشه سیل"، "نقشه لرزه زمین ساخت" و "نقشه زمین لغزش" دانست و تصریح كرد: این نقشه ها اطلس نقشه های ملی موضوعی مخاطرات زمین شناسی هستند كه در مقیاس یك بیست و پنج هزارم تهیه شده اند.
نقشه پهنه های گرد و غبار در ایران
گرد و غبار با منشا طبیعی موجود در هوا از اجزای بسیار ریزدانه ذرات رسوبات بادی با اندازه كوچكتر از ۲۰ میكرون تشكیل شده است. شكل گیری این حالت در اتمسفر در اثر بر هم كنش عوامل زمینی و اقلیمی رخ می دهد. به بیان دیگر سطوح صاف و هموار متشكل از رسوبات ریزدانه در اندازه سیلت و رس بدون پوشش سطحی بیش از اندازه آستانه فرسایش قرار گیرند، به پهنه های تولید گرد و غبار تبدیل می شوند. این نوع اراضی به لحاظ زمین شناسی اغلب واحدهای كوارترنری در محدوده پلایا یا دشت ها و یا بستر خشك رودها قرار دارند.
این نوع اراضی حدود ۳۲۰ هزار كیلومتر مربع از سطح كشور را پوشانده اند كه البته بخش قابل توجهی از آنها، اراضی كشاورزی و یا مراتع با پوشش گیاهی مناسب و پهنه های مرطوب پلایایی هستند، ولی با عنایت به تغییرات فصلی، دوره های تناوبی خشكسالی یا ترسالی و یا نوع و شدت بهره برداری از اراضی كشاورزی و مرتعی و برخی دستكاری های انسانی آخرین یافته ها نشان داده است كه دست كم ۱۵۰ هزار كیلومتر مربع از پهنه های مستعد همواره در معرض تبدیل به پهنه های بالفعل غبار زا در كشور قرار دارند.
این نقشه بر مبنای نقشه های پیشین زمین شناسی و كواترنری ایران و به روز رسانی آنها با پردازش تصاویر ماهواره ای لندست و سپس با استناد به نقشه های اقلیم شناسی این سازمان و نقشه های نوع خاك و تراكم پوشش در مقیاس ملی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور تهیه شد.
نقشه آب های كارستی كشور
بر طبق این نقشه؛ علاوه بر آب سطحی، از مهمترین منابع آب می توان به آبخوان های آب زیر زمینی اشاره نمود كه از آن جمله "منابع آب كارستی" است. به حفرات سنگ های آهكی كه ناشی از پدیده انحلال طبیعی در آنها است، "كارست" و به منابع آب موجود در آن "منابع آب كارستی" می گویند.
حدود ۲۰ درصد از سطح خشكی های زمین از سنگ های كربناته پوشیده شده است و حدود ۲۵ درصد از آب شرب جمعیت دنیا از منابع آب كارستی تامین می شود. به علت مناسب بودن منابع آب از نظر كیفیت در سنگ های كربناته و گستردگی این سنگ ها در ۱۱ درصد از سطح كشور منابع آب كارستی در سنگ های كربناته یكی از اولویت ها در اكتشاف منابع آب زیر زمینی است.
بر مبنای مطالعات صورت گرفته در جهان در توسعه كارست، عواملی با درجات متفاوت مانند تكتونیك، لیتولوژی، اقلیم، ژئومورفولوژی، هیدرولوژی و هیدروژئولوژی و زمان به صورت سیستماتیك موثر هستند.
در كنار این عوامل پردازش و تفسیر داده های ماهواره ای هم بعنوان ابزاری قدرتمند در اكتشاف كارست نقش دارند.
در تهیه این نقشه پتانسیل كارست شدگی كشور هر یك از عوامل موثر در ایجاد و توسعه كارست به صورت لایه های اطلاعاتی تهیه و پردازش شد و مورد تجزیه و تحلیل و وزن دهی قرار گرفت.
در مجموع حدود ۱۸۰ هزار كیلومتر مربع در كشور مستعد تشكیل آبخوان های كارستی تشخیص داده شد. این مناطق مستعد به پنج اولویت تقسیم شد و اولویت اول كه مستعدترین منطقه است، مساحتی در حدود ۱۸ هزار كیلومتر مربع (حدود ۱۰ درصد) را به خود مختص كرده است.
به منظور صحت سنجی نقشه پتانسیل كارست شدگی كشور، مناطقی در استان های خراسان رضوی، گیلان، مازندران، آذربایجان غربی، كرمانشاه، لرستان، اصفهان و خوزستان مورد بازدید و برداشت های صحرایی قرار گرفت و بعد از آنالیز و مطالعه آزمایشگاهی نمونه های سنگ، نتایج مطالعات در چارچوب گزارش مقدماتی پتانسیل یابی منابع آب كارستی كشور عرضه شد.
نقشه سیل كشور
نقشه سیلاب كشور كه در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) تهیه شده، شامل سه دسته اطلاعات نقطه ای، خطی و پهنه ای است.
اطلاعات نقطه ای شامل میزان بیشینه دبی سیلاب لحظه ای در دوره های بازگشت ۲، ۳، ۵، ۱۰، ۲۵، ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ ساله و بیشینه دبی لحظه ای سیلاب محتمل در ۱۶۵ ایستگاه آبسنجی و میزان بیشترین بارندگی ۲۳ ساعته در دوره های بازگشت ۳، ۵، ۱۰، ۲۵، ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ ساله و بیشینه بارش ۲۴ ساعته محتمل در ۲۳۸ ایستگاه هواشناسی شركت آب منطقه ای و سازمان هواشناسی است.
با عنایت به اهمیت محل سدها و آب بندها در مبحث سیلاب بخصوص ایجاد سیلاب های القایی، موقعیت مكانی این سازه ها هم به شكل نقطه ای بر روی این نقشه نمایش داده شده است.
اطلاعات خطی این نقشه هم شامل دسته بندی آبراهه ها و شاخه های آنها بر حسب مقدار خطر است. اطلاعات پهنه ای شامل پهنه بیشینه سیلاب پهنه های آبی و یا در معرض آبگرفتگی و رده بندی واحدهای تقسیمات كشوری بر اساس آمار تلفات و خسارات سیلاب در آن محدوده است.
نتایج تحلیل داده های ایستگاه های باران سنجی و آبسنجی (هیدرومتری) وابسته به مقیاس نیست؛ ازاین رو مقادیر عرضه شده می توانند برای هر كاربر با هر مقیاس مطالعاتی مورد استفاده قرار گیرد. دسته بندی آبراهه های اصلی بر مبنای آمار و اطلاعات، گزارش ها و نقشه های موجود تا اواخر دهه ۸۰ شمسی انجام پذیرفته است. معیار این تقسیم تعداد دفعات وقوع سیلاب و حالت طغیانی برای آن شاخه بوده است.
پهنه های سیلابی بر حسب اطلاعات نقشه های با مقیاس یك بیست و پنجم هزار سازمان نقشه برداری كشور، تحلیل تصاویر ماهواره ای از سیلاب های بزرگ و ویرانگر كشور و همینطور مقالات و گزارش های علمی موجود تهیه شده است.
پدیده سیلاب همچون مخاطراتی است كه عوامل طبیعی و انسان زای زیاد در شكل گیری سیل نقش دارند؛ ازاین رو امكان دارد بر حسب زمان تعییراتی در عوامل عرضه شده در این نقشه به وجود آید. با عنایت به نقشه موجود در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی لازم است به مرور در صورت ضرورت تغییرات لازم برای بهبود، ارتقا و به روز رسانی آن انجام پذیرد.
نقشه فرونشست
یكی از مهمترین رویدادهایی كه غالبا در اثر فعالیت های بشری رخ می دهد، پدیده فرونشست است. رشد روز افزون جمعیت منجر به استفاده بی رویه از آب در مصارف صنعتی و كشاورزی شده كه پیامد آن در سطح زمین بوده است. این بحران زیست محیطی سبب كاهش آب سفره های زیر زمینی می شود.
فرونشست زمین آخرین مرحله نابودی خاك است و سبب می شود تا احیای سفره های آب زیر زمینی ممكن و مقدور نباشد و حتی با تغذیه مصنوعی هم احیا نشود.
در ایران به علت استفاده نامناسب از منابع آب زیر سطحی، فرونشست در بیشتر دشت های كشور مشاهده می شود. در سال های اخیر برای پایش این پدیده از فناوری تداخل سنجی راداری استفاده شده است؛ اما مطالعات به صورت پراكنده صورت گرفته و نتایج در چارچوب رساله دكتری، رساله كارشناسی ارشد، مقاله و یا گزارش عرضه شده است، ازاین رو تهیه یك نگاشت كلی از دشت های ایران ضروری به نظر می رسید تا نگاه اجمالی به نواحی فرونشست و الگوی آن صورت گیرد.
گردآوری داده ها و اطلاعات موجود در این نقشه شامل ۳۸۱ نقطه دارای فرونشست است.
نقشه های زمین لغزش
تصاویر این نقشه ها از جانب سازمان زمین شناسی در اختیار سرویس علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) قرار گرفته است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب