دریاچه ارومیه در بهترین حال ۱۰ سال گذشته
به گزارش گل بخر آمار و ارقام، خبرهای خوبی از دریاچه های ارومیه می دهند، خبرهایی كه شاید روزی مقدمه احیای آن شوند.
نیو صدر: سال ۹۸ با سیل شروع شد، سیل هایی كه خبر از مرگ و ویرانی می دادند. اما در شمال غرب كشور داستان این سیل ها فرق داشت، بسیاری به آن بعنوان «شرط لازم» برای احیای دریاچه ای در خطر نابودی نگاه می كردند. دریاچه ارومیه با بارش های فروردین ماه سال گذشته، جان باردیگر ای گرفت، البته مسؤلان ستاد احیای دریاچه می گویند كه این بارش ها به تنهایی كافی نبود و برای ورود آب سیل ها به دریاچه اقدامات مختلف و تاثیرگذاری انجام دادند، آنها از سال هایی مثال می زنند كه باران بارید اما ارومیه پرآب نشد؛ سال ۱۳۹۳، ۴۰۰میلی متر باران در دریاچه ارومیه بارید، اما تراز دریاچه به جای افزایش، كاهش پیدا كرد. پس از این بارش ها اقدامات مختلف دیگری هم برای احیای دریاچه ارومیه انجام شد، از كاهش مصرف آب در بخش كشاورزی تا انتقال آب. هر دسته از اقدامات هم گروهی از مخالفان داشت، از افزادی كه می گفتند با كاهش مصرف آب در حوزه كشاورزی، كشاورزان منطقه ضرر مالی می كنند تا گروهی كه اقدامات سخت افزاری مثال انتقال آب را بی نتیجه و موقتی می دانستند. به هر حال، آن طور كه مسؤلان ستاد احیای دریاچه ارومیه می گویند حال روز دریاچه ارومیه امروز خوب است و اگر این اقدامات انجام نمی شد شاید تا ۲ سال پیش دیگر خبری از این دریاچه نبود. علی حاجی مرادی، مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه، در همین رابطه در گفت وگویی با خبرآنلاین از اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه و برنامه های بعدی توضیحاتی داد. مشروح این گفتگو را اینجا بخوانید:
سال پیش با بارش های مرگباری در سراسر ایران آغاز شد، بارش هایی كه البته برای دریاچه ارومیه مفید بود، این بارش ها چقدر به شما در راه احیا كمك كردند؟
ببینید بارش ها یك سال كمتر یا یك سال بیشتر هستند، نحوه استفاده از این میزان بارش است در جهت اهداف از پیش تعیین شده هست كه اهمیت دارد. یك زمانی هدف گذاری به این صورت بوده كه حداكثر بهره برداری از منابع آب تجدیدپذیر حاصل از بارش ها در همان سال آبی صورت پذیرد. ملاحظه كنید ما قبل از سال ۱۳۹۳ سال هایی با بارش بیشتر از ۴۰۰ میلی متر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه داشته ایم ولی این بارش به خودی خود نتوانسته حتی در همان سال هم مانع كاهش تراز دریاچه ارومیه شود. ازاین رو باید این امر مورد توجه جدی قرار گیرد كه اولا نباید برای تأمین حقابه زیست محیطی تالاب ها و رودخانه های كشور تنها منتظر سال های ترسالی نشست و دوم اینكه حقابه زیست محیطی یك حقی است كه باید بر اساس درصدی از منابع آب تجدیدپذیر حوضه آبریز تعریف شود. اگر سالی مشابه سال آبی ۹۶-۱۳۹۵ با بارش ۲۷۷ میلی متر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه هم داشتیم یعنی ۲۰ درصد كمتر از بارش متوسط بلندمدت حوضه، نگذاریم تراز دریاچه ارومیه افت كند و از جانب دیگر در سالی مشابه سال آبی ۹۸-۱۳۹۷ كه به قول شما بارش های سیل آسا در سرتاسر كشور به وقع پیوست حداكثر بهره مندی ممكن را نفع دریاچه ارومیه بدون وارد شدن كمترین خسارت به سایر بخش ها داشته باشیم. باران شرط لازم برای احیا دریاچه ارومیه است، اما شرط كافی نیست.
شكل ۱- مقایسه تراز دریاچه ارومیه و بارش حوضه
همان طور كه عرض كردم ما در دورره افول دریاچه ارومیه بین سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۳ در بعضی سال ها به صورت مثال سال آبی ۸۹-۱۳۸۸ با وجود اینكه ۲۰ درصد بارش بیشتر از میانگین بلندمدت بوده ولی باز هم با افت تراز دریاچه ارومیه روبرو شده ایم. با وجود اینكه در اسناد بالادستی كشور بعنوان نمونه در سال ۱۳۷۹ تكلیف شفاف و مترقی ایجاد نظام جامع مدیریت در كل چرخه آب بر مبنای اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوضه های آبریز كشور را در سیاست های كلی منابع آب، ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مشاهده می نماییم ولی نهایتاً در مقام عمل و اجرا هیچ اثری از اعتقاد و یا به رسمیت شناخته شدن اصلی به نام اجبار به تأمین حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه را در تصمیم گیری های مسئولین اجرایی كشور پیدا نمی نماییم.
تراز دریاچه ارومیه الان چقدر است؟ آیا به هدفمان در این رابطه رسیده ایم؟
در گام نخست هدف این بود كه در مدت سه سال تراز دریاچه تثبیت بشود و به عبارتی از ادامه افت سالانه ۴۰ سانتی متری دریاچه ارومیه كه تا قبل از سال ۱۳۹۳ مرسوم بود، جلوگیری شود. برنامه سه ساله با اقدامات ضرب الاجلی با موفیقت به پایان رسید. طبق برنامه ریزی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه باید تا آخر سال آبی ۱۴۰۶ به تراز ۱۲۷۴.۱ متر كه همان تراز اكولوژیك احیای دریاچه ارومیه برسیم. الان در نیمه راه فاز دوم برنامه احیای دریاچه ارومیه هستیم. در این فاز كه تا آخر سال آبی ۱۴۰۰ برنامه ریزی شده است. باید بتوانیم تراز دریاچه ارومیه را نسبت به سال ۱۳۹۶ یك متر افزایش داده و به ۱۲۷۱.۸۵ متر برسیم. چرا این هدفگذاری بعنوان تراز واسط تعیین شده است، ترازی خواهد بود كه مبحث گردوغبار نمك با اقدامات تكمیلی در اراضی حاشیه به صورت كل مرتفع خواهد بود. الان نسبت به سال ۱۳۹۶، تراز دریاچه ۸۷ سانتی متری افزوده شده است. آخرین باری كه چنین ترازی دریاچه ارومیه مشاهده كردیم به سال ۱۳۸۹ برمی گردد و می توانیم بگوییم دریاچه الان در بهترین شرایط در تاریخ مشابه طی یك دهه گذشته قرار گرفته است.
برای سال ۱۳۹۸ چه برنامه های برای احیای دریاچه داشتید و چه سهمی از آنها اجرایی شد؟
سال ۱۳۹۸ در واقع دربرگیرنده دو نیم سال آبی ۹۸-۱۳۹۷ و ۹۹-۱۳۹۸ در چارچوب برنامه ریزی نقشه راه احیای دریاچه ارومیه می شود. در سال آبی ۹۸-۱۳۹۷ دومین سال فاز احیا دریاچه ارومیه بود و برای آن سه دسته برنامه داشتیم؛ اتمام برخی پروژه های باقیمانده از برنامه ضرب الاجلی احیای دریاچه ارومیه، دستیابی به هدف كاهش ۴۰ واحد درصد مصرف آب در بخش كشاورزی در اراضی پایین دست سدهای ملّی و همینطور اتمام تمامی پروژه های در دست اقدام كنترل گرد غبار. با تمام فراز و نشیب های در راه اجرای اقدامات در درجه اول هدف ۳۲ واحد درصد كاهش مصرف بخش كشاورزی و اتمام پروژه های تثبیت گردوغبار و اتمام بخش قابل توجهی از پروژه های به خصوص لایروبی رودخانه ها به اتمام رسید.
در سال آبی ۹۹-۱۳۹۸ مهم ترین تمركز بر اتمام تمامی پروژه های سازه ای تأمین منابع آب جدید به نفع دریاچه ارومیه قرار گرفت. خوشبختانه با همسویی سازمان برنامه و بودجه كشور با این هدفگذاری بالغ بر ۳۷۳ میلیارد تومان تأمین اعتبار برای بزرگترین پروژه در دست اجراء برای احیای دریاچه ارومیه تحت عنوان تونل انتقال آب سد كانی سیب به دریاچه ارومیه محقق شد و الحق و انصاف وزارت نیرو و قرارگاه خاتم الانبیا هم كار را به نحو مطلوب پیش بردند به نحوی الان تقریباً همه امیدوار هستند كه در سال ۱۳۹۹ شاهد ورود منابع آب جدید حاصل اجرایی شدن این ابرپروژه با حجم سرمایه گذاری به قیمت جاری بالغ بر ۴۰۰۰ ملیارد تومان به دریاچه ارومیه خواهیم بود.
علاوه بر این با هماهنگی شبانه روزی وزارت نیرو و وزارت جهاد كشاورزی ۸ واحد درصد كاهش مصرف باقیمانده تا هدفگذاری ۴۰ درصد كاهش مصرف بخش كشاورزی هم در سال زراعی جاری ان شا الله محقق خواهد شد و نهایتاً بعد از آخر تمامی مطالعات لازم در سال زراعی جاری اجرای طرح به كاشت است، با این طرح تلاش می نماییم تولیدات كشاورزان با مصرف آب كمتر و ارزش بیشتر، بهره وری مصرف آب در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۴۰ درصد ارتقا یابد.
مهمترین مشكلی كه در سال ۱۳۹۸ ستاد احیا با آن روبرو شد، چه بود؟
یكی از مهمترین مشكلات ما محل تأمین اعتبارات است، بخشی از اعتبارات كه از محل صندوق توسعه تأمین می شود كه به نحوه مطلوبی تأمین شده است و مثلا در نتیجه همین مبحث در پروژه انتقال آب زاب در كمتر از ۴ سال ۳۳ كیلومتر تونل حفاری شد. اما در بخش دیگری از اعتبارات كه از اعتبارات مدیریت بحران كشور تأمین می شوند، با مشكل روبرو شدیم تخصیص اعتبار لازم برای پروژه های احیای دریاچه ارومیه كاملاً رابطه مستقیم پیدا می كند با حوادث رخ داده در كشور و اگر در سالی مشابه سال ۱۳۹۸ مملوء از حوادث غیرمترقبه همچون سیل و زلزله باشد عملاً چیز زیاد در انتهای سال برای دریاچه ارومیه باقی نماند.
همجنین مهمترین انتظار ما از ارتباطات بین المللی به بحث انتقال دانش و تجربیات سایر كشورها در بحث احیای دریاچه ارومیه شور مرتبط می شود، اما تحریم ها سبب شد كه بسیاری از روابط منقطع شده بود. دو دست از این همكاری ها با مركز جایكا ژاپن و فائو برپایه تعهدات قبلی در حال انجام می باشد. اما رابطه ما مراكز دانشگاهی استرالیا قطع شده است.
در سال قبل مشكل عجیب دیگری هم در راه احیا ارومیه به وجود آمد و آن هم ساخت دریاچه مصنوعی در تبریز بود كه از حق آبه دریاچه استفاده می كرد. ماجرا چه بود؟
كارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه به ریاست معاون اول محترم رئیس جمهور اجرای مصوبات و پروژه های احیای دریاچه ارومیه بر عهده دستگاه های اجرایی ذیربط گذاشته است. اجرای راهكارهای فرهنگی و اجتماعی طرح نجات دریاچه ارومیه هم بر عهده استانداران محترم است. امّا سه دستوركار مهم و مشخص برای دبیرخانه این كارگروه یا همان ستاد احیای دریاچه ارومیه تعیین شده است؛ اول مطالعه و طراحی طرح نجات دریاچه ارومیه، دوم نظارت و پایش بر حسن اجرای مصوبات كارگروه و نهایتاً هماهنگی بین دستگاه های اجرایی مربوطه؛ ازاین رو ستاد بنا بر وظیفه تعیین شده مكلف است كه با سازوكارهای لازم بر رعایت اجرای مصوبات هیئت وزیران و كارگروه مصوب شده برای احیای دریاچه ارومیه نظارت دقیق داشته باشد. تقریباً به صورت روزانه مشابه نمونه مورد توجه شما مواردی از این دست توسط عوامل نظارتی ستاد كه به صورت مشخص دانشگاه ارومیه و دانشگاه تبریز هستند، شناسایی و گزارش می شود كه لازم است در ارتباط با آن اقدام مناسب و بعضاً تصمیم سازی لازم صورت پذیرد. مسئله یاد شده شما مربوط به سال ۱۳۹۷ بوده و در همان زمان خودش هم رفع مسئله صورت گرفت.
فكر می كنید اگر هیچ كدام از این اقدامات انجام نمی شد، دریاچه ارومیه چه حال روزی داشت؟
خیلی ساده و شفاف بگویم؛ اعداد و نمودارها به ما نشان می دهند كه دریاچه تا شهریور سال ۱۳۹۶ به صورت كامل خشك شده بود و بدتر از آن اینكه از پس خشك كامل كل بستر نمكی دریاچه ارومیه دیگر هر آنچه آبی به پیكره آن در سال های بعد حالا به هر طریقی از انتقال آب خزر گرفته و یا بارش های و سیلاب های بسیار بزرگ آبی پس از یك یا دوسال خشكی كف دریاچه وارد آن می شد دیگر عملآً نمی توانست باعث انحلال نمك بستر دریاچه شده و عملاً برای همیشه دریاچه ارومیه از دست رفته بود. ۴۷۲۳۷
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب